Những
điểm mới cơ bản của Luật Thanh tra năm 2022
Ngày 14/11/2022, tại kỳ họp thứ 4, Quốc hội khoá XV đã
thông qua Luật Thanh tra năm 2022 thay thế Luật Thanh tra năm 2010. Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam đã ký Lệnh công bố, Luật có hiệu lực kể từ ngày 01/7/2023. Luật Thanh tra
năm 2022 ban hành có một số điểm mới, đáng chú ý sau đây:
1. Tăng 01 Chương và 40 Điều so với Luật Thanh tra năm 2010, Luật Thanh tra năm 2022 có tất cả 08 Chương và 118 Điều.
2. Tổng cục, Cục thuộc Bộ được thành lập cơ quan thanh tra chuyên ngành, đây được xem là điểm mới đáng chú ý trong Luật Thanh tra năm 2022. Theo Điều 18 thì Thanh tra Tổng
cục, Cục là cơ quan của Tổng cục, Cục thuộc Bộ thực hiện nhiệm vụ thanh tra
chuyên ngành trong phạm vi quản lý nhà nước mà Tổng cục, Cục được phân cấp quản
lý; thực hiện nhiệm vụ tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng,
chống tham nhũng, tiêu cực theo quy định của pháp luật. Thanh tra Tổng cục, Cục
được thành lập trong 03 trường hợp sau đây: Theo quy định của luật; theo quy
định của điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành
viên; tại Tổng cục, Cục thuộc Bộ có phạm vi đối tượng quản lý nhà nước chuyên
ngành, lĩnh vực lớn, phức tạp, quan trọng đối với phát triển kinh tế - xã hội
theo quy định của Chính phủ. Tuy nhiên, việc thành lập Thanh tra Tổng cục, Cục
không được làm tăng số lượng đầu mối đơn vị trực thuộc và biên chế của Tổng
cục, Cục thuộc Bộ.
3. UBND tỉnh có quyền thành lập Thanh tra sở: Cụ thể tại khoản 2 Điều 26 quy định thanh
tra sở được thành lập trong các trường hợp sau đây: Theo quy định của luật; tại
sở có phạm vi quản lý rộng và yêu cầu quản lý chuyên ngành phức tạp theo quy
định của Chính phủ; tại sở do Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định căn cứ vào
yêu cầu quản lý nhà nước tại địa phương và biên chế được giao. Tại những sở không thành lập cơ quan thanh tra, Giám đốc sở giao đơn vị
thuộc sở thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn trong công tác tiếp công dân, giải quyết
khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực”. Đối với các sở không thành lập Thanh tra sở thì Thanh tra tỉnh thực hiện nhiệm vụ
thanh tra đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân thuộc phạm vi quản lý của sở (điểm đ khoản 1 Điều 23)
4. Quy định rõ thời gian ban hành kết luận thanh tra: Theo khoản 1 Điều 78 Luật Thanh tra năm 2022, trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày
nhận được dự thảo kết luận thanh tra, người ra quyết định thanh tra ký ban hành
kết luận thanh tra và chịu trách nhiệm về kết luận, kiến nghị của mình. Thủ
trưởng cơ quan quản lý nhà nước cùng cấp có trách nhiệm đôn đốc, kiểm tra để
bảo đảm việc ban hành kết luận thanh tra đúng thời hạn theo quy định. Việc quy
định rõ thời gian ban hành kết luật thanh tra sẽ khắc phục tình trạng đùn đẩy,
né tránh trách nhiệm, góp phần loại bỏ tình trạng chậm ban hành kết luận thanh
tra.
5. Luật hóa các tiêu chuẩn bổ nhiệm các ngạch thanh tra viên; bỏ quy định
cộng tác viên thanh tra: Đối
với Luật Thanh tra năm 2022, tiêu chuẩn chung của các ngạch thanh
tra viên chính là tiêu chuẩn bổ nhiệm vào ngạch thanh tra viên (Điều 39) và các
ngạch còn lại (thanh tra viên chính, thanh tra viên cao cấp) sẽ đảm bảo các
tiêu chuẩn riêng (Điều 40 và Điều 41). Bên cạnh đó, Luật Thanh tra năm 2022 cũng đã bỏ quy định cộng tác viên
thanh tra.
6. Quy định mới về các trường hợp miễn nhiệm Thanh tra viên: Theo khoản 1 Điều 42 thì việc miễn nhiệm Thanh tra viên được thực hiện trong trường
hợp sau đây: Nghỉ hưu, thôi việc, chuyển ngành; vì lý do sức khỏe, hoàn cảnh
gia đình hoặc vì lý do khác mà không thể hoàn thành nhiệm vụ được giao; bị Tòa
án kết án và bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật; thực hiện hành vi bị
nghiêm cấm được quy định tại Điều 8 Luật Thanh tra năm 2022; không hoàn thành nhiệm vụ 01 năm ở
ngạch được bổ nhiệm; người được bổ nhiệm vào ngạch có hành vi gian lận trong kỳ
thi nâng ngạch hoặc kê khai không trung thực trong hồ sơ bổ nhiệm vào ngạch; trường
hợp khác theo quy định của pháp luật về cán bộ, công chức, viên chức.
7. Bổ sung các điều kiện bảo đảm hoạt động của cơ quan thanh tra nhà nước:
Thêm nguồn kinh phí đảm bảo hoạt động
của cơ quan thanh tra, hiện
hành, kinh phí đảm bảo hoạt động của cơ quan thanh tra chỉ lấy từ nguồn ngân
sách nhà nước. Việc quản lý, cấp và sử dụng ngân sách của cơ quan thanh tra nhà
nước được thực hiện theo quy định của pháp luật về ngân sách nhà nước. Theo
Điều 112, ngoài nguồn kinh phí hoạt động từ ngân sách nhà nước thì các cơ quan
thanh tra được trích một phần từ các khoản tiền thu hồi phát hiện qua thanh tra
sau khi nộp vào ngân sách nhà nước theo quy định của Ủy ban Thường vụ Quốc hội
để hỗ trợ nâng cao năng lực hoạt động thanh tra, tăng cường cơ sở vật chất và
khen thưởng, động viên tổ chức, cá nhân có thành tích trong công tác thanh tra.
Đầu tư hiện đại hóa hoạt động thanh tra theo hướng ứng dụng công nghệ
thông tin: Cụ thể tại Điều 113 quy
định bên cạnh các chính sách đầu tư, phát triển khoa học công nghệ và các
phương tiện khác, Nhà nước sẽ tiến hành xây dựng cơ sở dữ liệu phục vụ công tác
thanh tra; ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ số trong hoạt động thanh
tra; xây dựng chuẩn mực thanh tra để bảo đảm cho hoạt động thanh tra chất
lượng, hiệu quả, khả thi, đúng pháp luật, công khai, minh bạch. Đối với các cơ
quan thanh tra thuộc Bộ, thuộc UBND tỉnh thì Bộ trưởng, Chủ tịch UBND tỉnh có
trách nhiệm bảo đảm các điều kiện để tăng cường hoạt động thanh tra và thúc đẩy
hoạt động thanh tra theo hướng chuyên nghiệp, chính quy, từng bước hiện đại,
góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.
8. Phải có sự phối hợp trong hoạt động thanh tra, kiểm toán nhà nước,
điều tra: Tại Chương VI Luật Thanh tra năm 2022, đã có sự quy định về sự phối hợp
trong hoạt động thanh tra, kiểm toán nhà nước, điều tra. Cụ thể, cơ quan thực
hiện chức năng thanh tra, cơ quan kiểm toán nhà nước và cơ quan điều tra có
trách nhiệm phối hợp để nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra, kiểm toán nhà
nước, điều tra, góp phần phòng, chống tội phạm và các vi phạm pháp luật khác
trong quản lý nhà nước. Điểm mới này giúp xử lý các trường hợp bị chồng chéo,
trùng lặp từ các khâu, các giai đoạn có mối quan hệ với nhau giữa hoạt động thanh
tra, hoạt động kiểm toán nhà nước và hoạt động điều tra.
9. Sửa đổi nội dung giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra: Việc giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra đã
được quy định tại Điều 98 với nội dung như sau: Việc chấp hành các quy
định của pháp luật về căn cứ, thẩm quyền và trình tự, thủ tục thực hiện các
nhiệm vụ, quyền hạn trong hoạt động thanh tra của Trưởng đoàn thanh tra, thành
viên khác của Đoàn thanh tra; việc chấp hành chỉ đạo của người ra quyết định
thanh tra; việc thực hiện quyết định thanh tra, kế hoạch tiến hành thanh tra;
việc chấp hành chế độ thông tin, báo cáo; việc chấp hành quy định của pháp luật
về các hành vi bị nghiêm cấm của Trưởng đoàn thanh tra, thành viên khác của
Đoàn thanh tra; việc tiếp nhận khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh trong
hoạt động của Đoàn thanh tra.
10. Không còn chế định thanh tra nhân dân trong Luật Thanh tra năm
2022./.
Hải Lam Tường